ПРЕДГОВОР ДО „СИМБОЛИСТИТЕ“
ПРЕЗИРОТ кон древното знаење е сигурен знак на просветлен ум.
Ние сме луѓе.
Пред нашето време, разумот многу малку влијаел на човештвото.
Доказот на горново тврдење е дека во минатото немало железници, пароброди, торпеда или некои од оние анестетички новини во однос на времето и просторот со кои се гордееме и врз кои го базираме нашето мислење дека сме придонеле во општиот напредок на човештвото.
Чудата на науката, механичките подобрувања, зголемувањето на богатството (и данокот на доход) и усовршувањето на сите воени средства, изгледа дека не заслепуваат за фактот дека апстрактните квалитети на умот не покажуваат знаци на напредок. Богатиот варварин, блед и скиселен, вцрвен или подуен, седнат е во машина, што патува осумдесет милји на час, луксузно опремена со греење, па сепак умот на патникот е празен или е само заокупиран со планови како да ги измами своите ближни за да напредува; теориски гледано ова не претставува напредок во однос на Атињанинот од времето на Перикле, кој во својот живот никогаш не патувал побрзо од воловска кола.
Науката нема чуда; секое таканаречено откритие што е најавувано како чудесно (зашто учените потполно ја разбираат моќта на одважната реклама, исто колку научниците што се упатени во танц со дрвени штикли, правење фризури и одење по јаже) не претставува чудо во правото значење на зборот.
Рендгеновите зраци, микрофонот, фонографот, сите тие се едноставни сами по себе, како што е својството на протриениот килибар да ги подигнува сламките. Уште на почетокот постоеле рендгенските зраци, а принципите на микрофонот и фонографот се подеднакво стари како светот. Чудото не лежи во откритието (таканаречено), туку во фактот дека тие долго време останале непознати. Правата тајна над тајните е човековиот ум. Зошто со пенкало или четка еден човек седнува и прави ремек-дело, а пак друг со исти инструменти и прилики, прави шлакутница или мачканица; тоа е дваесет пати поинтересно одошто сите мислења на мистиците, делата на Розенкројцерите или механичките изуми кои денес изгледаат толку фино, а нашите деца ги отфрлаат како неприкладни. Освојувањето на умот секогаш има своја драж, а оној кој се сомнева во тоа нека прочита страница од Платон и нека ја спореди со некоја од модерниот философ. Претпоставувам оти една од целите на авторот од делово е да докаже, дека во астрономијата, во математиката и во одредени други научни гранки, древните знаеле многу повеќе отколку што сакаат да признаат модерните научници.
Денешното знаење не е дифузирано, како што тврдат неуморно колумнистите во весниците, изработувачите на алманаси, членовите на училишните одбори и достојните луѓе, кои ги гледаат средствата, ама не можат да ја сфатат целината на достигнувањата; напротив, тоа знаење протекува речиси илегално. Факт е дека сите можат да читаат и пишуваат, да сметаат и прегледуваат новински колумни, можат да кажат географската ширина (должината поретко) на кафето Џела, простодушно да брборат за литература, уметност, спиритуализам и хемија, да даваат свои забелешки за теософијата, да дискутираат за религија, да кажат умесен збор за литотомија и општо да се однесуваат небаре нивните умови се обликувани како калеидоскоп, но тоа никогаш не оди подалеку од потврда на општопознатото знаење.
Кога сите пишуваат книги, а малкумина имаат време да читаат, кога мислењето станува ретко, а зборувањето никогаш не престанува, на сериозна книга во која човек го излил својот животен труд, потребна и е апологија за нејзиното појавување. Справи се со сексуалните проблеми (похотно, се разбира), биди мистичен, морален или неморален, лековерен или најдобро од сѐ биди глуп, успехот е осигуран. Во вакво време на симболизам, бидејќи сѐ што гледаме е само симбол, како кралеви, кралици, војводи, лордови, принцези, барони и луѓе кои се движечки реклами, мора да биде интересно за некои да прочитаат, зошто главниот симбол на нашата сегашна вера станал предмет на уважување.
Во модерново време користиме збор само за да изразиме некоја работа, а само ретко сме заинтересирани за точната вредност што може зборот да ја има. Ова донекаде го објаснува лошиот стил на многуте англиски автори, но испитувањето на ова е крајно туѓо на мојата намера. Едно е сигурно дека во древниот свет, зборовите, па дури и буквите имале своја вредност, одвоена од она што денес го нарекуваме значење. Поради тоа ориенталните народи, особено Евреите и Арапите, му придаваат на своите азбуки не само божествено потекло (бидејќи претпоставувам дека и нашата азбука е подеднакво света како нивните) туку и одредено чувство на светост. Кога би се открила подобра азбука од онаа што ја користиме, никој не претпоставува дека заради суеверни мотиви ние сеуште ќе се држиме до сегашната.
Во древниот свет, покрај буквите, секоја церемонија, секој ритуал и сите науки и уметности си имале некој необичен канон за кој се претпоставувало дека ги води. Трудот на авторот нема да биде залуден, ако тој при своите истражувања изнел на светлина некој канон, кој може да ги просвети архитектите и така да не спаси од скандалите со кои не опсипуваат нашите градители, ако барем и малку ги одврати деканите и управните собори на катедралите од уништувањето на градбите, кои заради лудоста на народот им се доверени на нивна грижа (како овци на волци) или ако го спречи реставраторот, тој велик враг, кој за да го засити гладот за униформност, го разрушува финиот ренесансен портал на готската црква и на негово место става нешто за кое си мисли оти е готско. Доколку не избави од викторијанската Кралица Ана – барем да ги ублажи ужасите од обичните стакла[1], да ги спречи сите Готски дела, почнувајќи од задушените, преку згрчените и конгрегационистичките, па се до евенезерските[2], доколку само изнајде стил во кој нашите градители можат да ги изразат своите мисли и да им помогне да градат за нас цркви, куќи, театри и мостови, без слепо држење до изветвени стилови, тогаш дванаесетте шилинзи, колку што разбрав дека чини делово, ќе бидат добро потрошени.
Музиката и литературата, заедно со сликарството, хирургијата и финансиите, со боксувањето, мечувањето и другите хуманитарни науки, сите тие имаат прикладен стил на времето, но архитектурата сеуште останува дамка и срам за оние што живеат од неа и за сите оние што ги користат градбите направени од неа и што го плаќаат цехот на градителите.
Но да ги оставиме архитектите заглибени во малтерот, среќни од нивната „соработка со сегашниот систем“ и да се вратиме на лудостите од древните народи.
Страбон и Келс, со Диодор Сикул, Амијан Марцелин, Мајмонид, Рејмонд Лулиј, Соломон ибн Габирол и другите – чии имиња изгледаат убаво кога се напишани со големи букви при цитати – сите тие коментираа за симболизмот, не само од крстот, туку и од сите древни храмови.
Педро Мехиа во неговото необично дело „Silva[3] de Varia Leccion вели дека Египќаните и Арапите ја почитувале фигурата на крстот[4] и му посветиле толку многу внимание што Египќаните го исцртувале врз статуите од Серапис, го обожувале и го сметале за бог. За да одредат што е најнужно да се знае, Арапите од дамнешно време биле многу учени во астрономија и во аспектите на ѕвездите… направените слики и статуи…прстени и други работи; тие се раководеле според тоа во одредени времиња и епохи кога планетите и другите ѕвезди биле во одредени позиции. Понатаму тој вели „чудесно е колку Египќаните го почитувале симболот на крстот повеќе од сите други симболи“.
Можно е, како што вели Педро Мехиа, Египќаните да гледале на крстот како на нешто свето, бидејќи тој е „совршена и најизвонредна фигура од геометриски аспект“. Сѐ е можно, меѓутоа изгледа неверојатно сите луѓе да се изгубат во обожување на фигура заради геометриски причини. Геометријата е најпрекрасна наука, но не е баш привлечна за имагинацијата, а уште помалку за некој од длабоко всадените принципи на будалштината што е вродена во човештвото, кои обично го поттикнуваат да го избере предметот на обожување.
Повторно Антонио Лобера, во неговата книга насловена “El Porque de Todas las Ceremonias,” печатена во Фигерас од страна на Игнасио Портер во 1758, не информира дека „сите храмови и цркви се симболи или цртежи на човечкото тело… главниот олтар е главата, трансептите (попречниот брод) … се рацете, а остатокот е телото“, при што тој очигледно знаел дека црквите се градени според канон и дека ја добиле формата што ни е позната заради специјални причини. Многумина го имале познавањето на Антонио Лобера, и како него или не се грижеле или не се осмелувале да ја доведат својата теорија до краен заклучок. Авторот на сегашново дело не беше толку обесхрабрен и ги изложува своите аргументи со голема прецизност и со богатство од пресметки. Тој многу јасно докажува дека надворешните мерки на речиси секој древен храм – димензиите на Новиот Ерусалим, Свештениот Дел и другите храмови, реални или имагинарни – ги откриваат величините на Сонцето, Луната и другите планети, заедно со далечините на нивните орбити. Тој најгенијално докажува дека сите овие пресметки нужно биле несфатливи за простата раја, па затоа тие биле претставени со симболи, а главниот од сите овие симболи бил крстот.
Оттука следи, според негово мнение, дека бесот на таканаречените Реформатори на црквата не бил слеп безрасуден гнев, поматен од презирот кон убавината, туку расудлив гнев против симболот кој им е познат. Потоа, кога говори за Пуританците[5], кои најоправдано ги стигматизира како „смешни и неуки“, чудно е што откако го отфрлиле крстот, тие сеуште го зачувале Христос, бидејќи двата се едно исто.
Знаеме дека мистичните букви I.H.S. – кои во детството сме ги виделе на лицето од олтарот, извезани со златни букви од побожни жени – биле користени како симболи за Бакхо[6] и биле почитувани во неговите храмови од безрасудните но верни обожувачи, какви што ни се и денешниве.
Чеканот на Тор бил крст; истиот мистичен симбол е врежан на надвратниците во руините од Паленке, а Бернал Дијаз ни говори дека во Козумел врз олтарите од храмовите, се гледаат длабоко врежани крстови во камен.
На тој начин, се покажува дека секој народ, секое доба си имало свој Крст, па ако е таков случајот, тогаш која е причината?
Авторот на ова дело најјасно ја изнесува и притоа на крајот го поврзува нашиот симболизам со оној што е вроден во човештвото, нежно оттргнувајќи ги сите наши претенциозности за верата што само нам ни е откриена.
Не навлегувам во овие мистерии, но го гледам како храбро чекори меѓу Канонските Закони, кои владеат со архитектурата, музиката, религијата и другите закони на кои им верувам.
Неортодоксниот дури и во својата неортодоксност е доволно не-Англичанец за да биде логичен и да не ги избегнува, налик на Англичанец, праведните заклучоци кон кои води разумот.
Следејќи го неговиот аргумент, се покажува дека, во „црквата од опатијата“ додека напарфимираните верници тивко го исчекуваат кружењето на чинијата – а страничниот и главниот кораб се исполнети со силна и побожна Iris de Florence[7] – тие седат во градба изградена како древните храмови, за да го означи телото човечко и главниот симбол кој го почитуваа Римјаните. Тој симбол тие, исто така, го почитуваат кога во нивната побожна контемплација ги подигнуваат очите полни со обожување кон Крстот што стои врз олтарот или престолот[8].
Р. Б. Канингем Греам